Επιτηρητές σε Απόγνωση

του Αριστείδη Χατζή*

Τα Νέα
26 Αυγούστου 2013

Ένα φιλοευρωπαϊκό αγγλικό ίδρυμα μου ζήτησε να συμμετάσχω σε συλλογικό τόμο με τίτλο 28 ιστορίες επιτυχίας από την Ευρώπη. Ο τόμος θα περιέχει κείμενα που θα παρουσιάζουν πρόσφατες επιτυχημένες μεταρρυθμίσεις σε αντίστοιχες ευρωπαϊκές χώρες. Φοβάμαι ότι ο τόμος θα πρέπει να αλλάξει τίτλο καθώς οι ιστορίες θα είναι τελικά 27. Διότι έχει περάσει η προθεσμία υποβολής του κειμένου και η «επιτυχημένη ιστορία μεταρρύθμισης» από την Ελλάδα ακόμα μου διαφεύγει. Όχι μόνο διότι δυσκολεύομαι να βρω μια επιτυχημένη μεταρρύθμιση στην Ελλάδα που να αξίζει να συμπεριληφθεί αλλά και γιατί οι επιμελητές του τόμου έχουν θέσει μια επιπλέον προϋπόθεση: αυτή η επιτυχημένη μεταρρύθμιση θα πρέπει να έχει πραγματοποιηθεί με ευρύτατη πολιτική συναίνεση.

Και πώς είναι δυνατόν να υπάρξει μια πραγματική, σημαντική μεταρρύθμιση που να αλλάξει την ελληνική θλιβερή πραγματικότητα σε έναν, οποιονδήποτε, τομέα όταν αυτή θα πρέπει αναγκαστικά να υλοποιηθεί από εκείνους που εδώ και τέσσερις δεκαετίες έκτισαν αυτό το έκτρωμα που τώρα θα πρέπει να μεταρρυθμιστεί; Πώς να περιμένεις από τους γονείς του Κράτους- Φρανκενστάιν να κάνουν ευθανασία στο βλαστάρι τους; Το βασικό ένστικτο της αναπαραγωγής αποτρέπει να καταστρέφεις τα γονίδιά σου. Θα φροντίσουν λοιπόν να διατηρήσουν ανέπαφη τη διαπλοκή του βαθέως κράτους και της παρασιτικής ολιγαρχίας που εξασφαλίζει την επιβίωσή τους στο διηνεκές.

Αν υπήρχε τουλάχιστον μια αντιπολίτευση που θα πίεζε γι’ αυτές τις μεταρρυθμίσεις, μια πραγματική προοδευτική και εκσυγχρονιστική αντιπολίτευση που θα προσέφερε ένα εναλλακτικό όραμα και θα δικαιολογούσε κάποιες ελπίδες… Όμως αυτή είναι η τραγικότητα της ελληνικής περίπτωσης, η εναλλακτική του εκτρώματος είναι απεχθέστερη: ό,τι πιο αντιδραστικό, ιστορικά καταδικασμένο ή/και αποτυχημένο, οπορτουνιστικό, δημαγωγικό και λαϊκιστικό έχει συγκεντρωθεί στην ελληνική αντιπολίτευση. Οι ψευτο-μεταρρυθμιστές έχουν απέναντί τους μόνο αντιμεταρρυθμιστές.

Υπάρχει βέβαια και η φρούδα ελπίδα των ξένων που θα μας υποχρεώσουν υποτίθεται να κάνουμε τις μεταρρυθμίσεις για να συνεχίσουν να μας στηρίζουν. Όσοι θεωρούν ότι ο Ελληνικός Λεβιάθαν θα μεταρρυθμιστεί υπό την πίεση των ευρωπαίων επιτηρητών θα πρέπει να διαβάσει προσεκτικά την πρόσφατη μονογραφία του Μιχάλη Ψαλιδόπουλου με θέμα τη δράση των αμερικανών επιτηρητών κατά την περίοδο 1947-1953. Ο Ψαλιδόπουλος (που έχει συνεισφέρει όσο κανείς άλλος στις γνώσεις μας για την οικονομική σκέψη στην Ελλάδα του 20ου αιώνα και την επίδραση της σκέψης αυτής στην οικονομική πολιτική) έδωσε στο βιβλίο του τον γλαφυρό τίτλο Επιτηρητές σε Απόγνωση (Μεταμεσονύκτιες Εκδόσεις, 2013). Περιγράφει (παρουσιάζοντας και αξιοποιώντας πλούσιο αρχειακό υλικό) την αρχική υπεραισιοδοξία των αμερικανών οικονομολόγων που καταφτάνουν στην Ελλάδα το 1947 βέβαιοι ότι θα βοηθήσουν τη χώρα να ορθοποδήσει σύντομα, να εκσυγχρονιστεί και να αναπτυχθεί. Σπάνε τα μούτρα τους όμως (κι ας είναι φορείς εξουσίας της παντοδύναμης Συμμάχου) όταν πάνε να τα βάλουν με το ελληνικό πολιτικό σύστημα. Γράφει ο Ψαλιδόπουλος:

Εκεί όπου υπήρχε αίσθημα ανωτερότητας και βεβαιότητα για το αποτέλεσμα, άρχισε να εμφιλοχωρεί η απόγνωση και η παραίτηση. Οι ΗΠΑ δεν έβλεπαν σημάδια έντονης βελτίωσης στη χώρα και είχαν όλο και μικρότερη διάθεση να ‘επενδύσουν’ περισσότερο σε μια Ελλάδα που ήταν, όπως έλεγαν, ένα σφουγγάρι που δεν μπορούσε να κορεστεί με όσο ρευστό κι αν παρείχαν. Η ίδια η Ελλάδα, από την άλλη πλευρά, δια της πολιτικής της ηγεσίας αντί προσπαθειών στήριξης στις δυνάμεις της, ζητούσε, δίκην επαίτη, περισσότερη βοήθεια […] Έτσι […] η στρόφιγγα της βοήθειας άρχισε να κλείνει, και οι επιτηρητές επιδίωξαν βραχυπρόθεσμους στόχους […].

Αν είχατε μόλις ένα déjà vu περιμένετε να διαβάσετε το βιβλίο και τα κείμενα που δημοσιεύει. Δεν απουσιάζει κανείς: το διεφθαρμένο πολιτικό σύστημα που αντιστέκεται σε κάθε περικοπή δαπανών, η ανεύθυνη αντιπολίτευση, η ανίκανη γραφειοκρατία, η ασυλία της φοροδιαφυγής και ταυτόχρονα το πολύπλοκο, αδιαφανές και αντιπαραγωγικό φορολογικό σύστημα, η παντοδύναμη ολιγαρχία που κατορθώνει να επιβιώνει και να ελέγχει και φυσικά οι αποκομμένοι από την ελληνική πραγματικότητα επιτηρητές που προωθούν ζητήματα του τομέα τους χωρίς να βλέπουν τη γενικότερη αδιέξοδη συνολική εικόνα. Αναρωτιέται ο συγγραφέας «αν η ελληνική πολιτική τάξη έχει εξάγει από το παρελθόν ρεαλιστικά συμπεράσματα, ή αν πλέει σε νέα πελάγη εσωστρέφειας, ομφαλοσκόπησης και όξυνσης των αντιθέσεων, σε άγονους και διασπαστικούς αγώνες, εκεί που θα έπρεπε να επικρατήσει το μέτρο, το εφικτό, το σχέδιο και η δράση.» Προφανώς η ερώτηση του είναι ρητορική.

* Ο Αριστείδης Χατζής είναι αναπληρωτής καθηγητής Φιλοσοφίας Δικαίου και Θεωρίας Θεσμών στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.

Εδώ θα βρεις το άρθρο σε μορφή PDF όπως δημοσιεύθηκε στα Νέα

Το άρθρο στην ιστοσελίδα των Νέων (μόνο για συνδρομητές)

Δες επίσης ένα σχετικό άρθρο του Μιχάλη Ψαλιδόπουλου στο Protagon (29/7/2013) και τα σχόλια του Αντώνη Παπαγιαννίδη στη Ναυτεμπορική (15/7/2013) και του Τάσου Τέλλογλου στο Protagon (11/7/2013)