Συνεχίζοντας το ίδιο βιολί

του Αρίστου Δοξιάδη

Το Βήμα
4 Σεπτεμβρίου 2011

Στην Ινδία και στην Κίνα, πολλές δεκάδες εκατομμύρια πολίτες έχουν μπει στη μεσαία τάξη τα τελευταία 15 χρόνια. Εχουν δουλειές γραφείου, πανεπιστημιακή μόρφωση, εισοδήματα που φτάνουν για να αγοράσουν αυτοκίνητα και διαμερίσματα. Στον αραβικό κόσμο η «αραβική άνοιξη» είναι, για πολλούς, μια επανάσταση της μεσαίας τάξης. Τα πλήθη στο Ταχρίρ δεν ήταν εκεί γιατί πεινούσαν, αλλά γιατί ζητούσαν τις ατομικές ελευθερίες και το κράτος κανόνων που αρμόζει σε πολίτες ενημερωμένους και μορφωμένους. Στην κλίμακα του πλανήτη, δεν εξαφανίζεται η μεσαία τάξη.

Στις ανεπτυγμένες χώρες, όμως, πιέζεται και κινδυνεύει. Ούτε το φαινόμενο είναι απλό ούτε οι αιτίες του. Μια απλοϊκή ερμηνεία το αποδίδει στη συγκέντρωση του πλούτου στην κορυφή της πυραμίδας που προέρχεται από την κυριαρχία του χρηματιστικού κεφαλαίου. Αλλά η συγκέντρωση του χρήματος δεν είναι επαρκής αιτία για να εξαφανιστούν οι θέσεις εργασίας ή για να μη φτάνει το μέσο εισόδημα για να αγοράσεις αυτοκίνητο.

Πιο κοντά στην πραγματικότητα είναι η ανάλυση που λέει ότι οι μεσαίες δουλειές στη Δύση χάνονται εξαιτίας τεχνολογικών αλλαγών ή/και επειδή μετακομίζουν στις αναδυόμενες οικονομίες. Πολλά μεσοαστικά επαγγέλματα εκτοπίζονται επειδή η παραγωγικότητά τους μένει στάσιμη, ενώ σε άλλες δραστηριότητες προχωρά με άλματα. Ενα ακραίο παράδειγμα είναι η μουσική: μια συμφωνική ορχήστρα χρειάζεται σήμερα ακριβώς τις ίδιες ανθρωποώρες για να παίξει ζωντανά την «Ερόικα» όπως και στην εποχή του Μπετόβεν, ενώ αντίθετα η αναπαραγωγή της κάθε ερμηνείας έχει γίνει όλο και πιο φθηνή. Συνεπώς, η ζήτηση για μουσική μετατοπίζεται από τη ζωντανή, η οποία θα απασχολούσε πολλούς μουσικούς, στην ψηφιακή, όπου κάθε ακρόαση ενσωματώνει ελάχιστο από τον χρόνο της ορχήστρας.

Όπως αλλάζει η σύνθεση της παραγωγής στη βιομηχανία (πόσα βυρσοδεψεία έχουν μείνει στην εποχή των συνθετικών υφασμάτων;), έτσι αλλάζει και η σύνθεση των επαγγελμάτων της μεσαίας τάξης. Αν προσπαθήσει το κράτος να κρατήσει ζωντανά και σε μεγάλους αριθμούς τα επαγγέλματα που τείνουν να χαθούν επειδή ο κόσμος στρέφεται σε νέες λύσεις, είναι σαν να προσπαθεί στην εποχή του mp3 να επιβάλει ζωντανή ορχήστρα σε κάθε πάρτι.

Περισσότερα