Η Κρίση των Θεσμών

του Αριστείδη Χατζή

Τα Νέα
29 Αυγούστου 2014

Η ελληνική κρίση ξέσπασε στις αρχές του 2010 και συνδέθηκε αμέσως με τα δύο μεγάλα ελλείμματα, το δημοσιονομικό και του εμπορικού ισοζυγίου. Όμως, από την αρχή της κρίσης ήταν φανερό ότι αυτά τα δύο ελλείμματα αποτελούσαν συμπτώματα των αλληλένδετων γενεσιουργών αιτίων: της θεσμικής ανεπάρκειας και της κλειστής οικονομίας. Η κρίση της ευρωζώνης ήταν απλώς η αφορμή και, ταυτόχρονα, μια χρήσιμη υπεκφυγή για όσους δεν ήθελαν να δουν τα πραγματικά αίτια.

Αλλά για να αντιμετωπιστούν τα αίτια αυτής της κρίσης δεν αρκούσαν τα δάνεια, τα κουρέματα, οι επιμηκύνσεις και οι οριζόντιες άδικες περικοπές. Απαραίτητη προϋπόθεση επιτυχίας ήταν μια φιλόδοξη θεσμική μεταρρύθμιση και το άνοιγμα της αγοράς. Αρχικά, φάνηκε ότι αυτή η ανάγκη έγινε αντιληπτή από την τρόικα και τις ελληνικές κυβερνήσεις. Όμως πολύ γρήγορα σχηματίστηκε μια πανίσχυρη αντιμεταρρυθμιστική συμμαχία που μέχρι τώρα έχει καταφέρει να κερδίσει τις περισσότερες μάχες, ίσως και τον πόλεμο.

Το γεγονός αυτό έχει οδηγήσει σε ένα πολιτικό αδιέξοδο. Τις απαραίτητες μεταρρυθμίσεις έχουν αναλάβει να φέρουν εις πέρας τα δύο κόμματα που ευθύνονται σχεδόν αποκλειστικά για την κατάσταση στην οποία βρέθηκε η Ελλάδα το 2010. Η συμπεριφορά της πλειονότητας όμως αυτών που έχουν αναλάβει να φέρουν εις πέρας τις μεταρρυθμίσεις παραμένει οπορτουνιστική και κοντόφθαλμη καθώς προέχει η πολιτική επιβίωσή τους. Το αδιέξοδο όμως επιδεινώνεται από μια αντιπολίτευση που ουσιαστικά υπόσχεται ανενδοίαστα την επιστροφή στο παρελθόν, έχοντας αναλάβει εργολαβικά την εκπροσώπηση του αντιμεταρρυθμιστικού μπλοκ. Το ερώτημα είναι αν υπάρχει τρόπος να ξεπεραστεί αυτό το αδιέξοδο, αν υπάρχει δηλαδή τρόπος να ξεπεραστούν οι πολιτικές και οικονομικές ελίτ που αποτελούν εμπόδιο στη θεσμική μεταρρύθμιση.

Στις αρχές Σεπτεμβρίου θα υποδεχθούμε στην Ελλάδα έναν πολύ σημαντικό κοινωνικό επιστήμονα, τον Daron Acemoglu, καθηγητή οικονομικών στο MIT. Ο Acemoglu προσπαθεί να απαντήσει σ’ αυτό το ερώτημα εδώ και πολλά χρόνια με το πλούσιο έργο του το οποίο συμπυκνώθηκε σε ένα εξαιρετικά επιτυχημένο βιβλίο που κυκλοφόρησε το 2012 με τίτλο Γιατί αποτυγχάνουν τα έθνη: Οι καταβολές της ισχύος, της ευημερίας και της φτώχειας. Στο βιβλίο αυτό (το συνέγραψε με τον οικονομολόγο, καθηγητή στο Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ James Robinson) οι συγγραφείς αναρωτούνται σε τι οφείλεται η οικονομική επιτυχία ή αποτυχία των εθνών; Είναι η γεωγραφία, οι πόροι, το κλίμα, η κουλτούρα; Όχι! Όλα αυτά παίζουν βέβαια ρόλο αλλά αυτό που έχει τη μεγαλύτερη σημασία είναι οι πολιτικοί και οικονομικοί θεσμοί.

Το ποιοι θεσμοί εξασφαλίζουν ταυτόχρονα πολιτική ελευθερία και οικονομική ανάπτυξη είναι γνωστό. Όχι μόνο υπάρχει πλήθος ιστορικών παραδειγμάτων (που οι συγγραφείς καταγράφουν) αλλά είναι εύκολο να το διαπιστώσει κανείς αν δει σήμερα ποιες χώρες ευημερούν: τα κράτη δικαίου με ώριμο θεσμικό πλαίσιο και ανοικτές, αποτελεσματικά ρυθμισμένες, αγορές.

Τότε γιατί δεν τις μιμούνται τα υπόλοιπα κράτη; Τι εμποδίζει χώρες όπως η Ελλάδα να μεταφυτεύσουν αυτούς τους θεσμούς, προσαρμοσμένους στις τοπικές ιδιαιτερότητες; Η απάντηση είναι εύλογη: οι πολιτικές ελίτ αποφεύγουν να υιοθετήσουν «ανοικτούς θεσμούς» που θα θέσουν σε κίνδυνο την κυριαρχία τους. Προτιμούν τους «κλειστούς θεσμούς» που εξασφαλίζουν την επιβίωσή τους. Ανοικτοί θεσμοί είναι αυτοί που εξασφαλίζουν τον πλουραλισμό, την κοινωνική κινητικότητα, την καινοτομία, τις ανοικτές αγορές και την ανταγωνιστικότητα σε οικονομικό και πολιτικό επίπεδο, τον πλουραλισμό και τη λογοδοσία. Κλειστοί είναι εκείνοι που έχουν σκοπό τη διατήρηση του status quo και την αναδιανομή προς όφελος των ισχυρών ομάδων σε ένα παίγνιο μηδενικού αθροίσματος.

Το μεγάλο ερώτημα παραμένει: πώς να ξεφύγει μια κοινωνία από τη μέγγενη των ισχυρών πολιτικών και οικονομικών ελίτ και των θεσμών που αυτές σχεδίασαν για να διαιωνίζεται η ισχύς τους; Ένας τρόπος είναι η αργή, βαθμιαία υιοθέτηση «ανοικτών θεσμών» όχι μόνο συνταγματικών αλλά και μεταρρύθμισης της δημόσιας διοίκησης και της παιδείας. Όμως αυτό προϋποθέτει και μια ωρίμαση της κοινωνίας που θα απαιτήσει αυτούς τους θεσμούς, θα πιέσει πολιτικά, ακόμα και θα απειλήσει.

Ο Acemoglu θα συμμετάσχει σε ένα από τα μεγαλύτερα διεθνή συνέδρια οικονομικών, φιλοσοφίας και θεωρίας θεσμών που θα λάβει χώρα στην Αθήνα 2-5 Σεπτεμβρίου. Συμμετέχουν επίσης διάσημοι κορυφαίοι επιστήμονες όπως ο νομπελίστας οικονομολόγος Amartya Sen (Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ), η καθηγήτρια Ηθικής Φιλοσοφίας Martha Nussbaum (Πανεπιστήμιο του Σικάγο), ο Καθηγητής Πολιτικής Φιλοσοφίας Philip Pettit (Πανεπιστήμιο Πρίνστον) και πολλοί άλλοι κορυφαίοι επιστήμονες απ’ όλον τον κόσμο. Μην χάσετε την ευκαιρία να τους ακούσετε.

* Ο Αριστείδης Χατζής είναι αναπληρωτής καθηγητής Φιλοσοφίας Δικαίου και Θεωρίας Θεσμών στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Είναι μέλος της οργανωτικής επιτροπής του συνεδρίου για το οποίο θα βρείτε περισσότερες πληροφορίες εδώ.

Εδώ θα βρείτε το άρθρο (όπως δημοσιεύθηκε στα Νέα)

Εδώ θα βρείτε το άρθρο στην ιστοσελίδα των Νέων

Εδώ θα βρείτε ένα σχετικό δικό μου κείμενο (με τίτλο "Το Θεσμικό Έλλειμμα")

Εδώ θα βρείτε τα πάντα για το μεγάλο συνέδριο και τις παράλληλες εκδηλώσεις (αναγορεύσεις στο Πανεπιστήμιο Αθηνών)

Εδώ θα βρείτε την ιστοσελίδα του Daron Acemoglu

Το βιβλίο του Acemoglu κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις Λιβάνη. Θα βρείτε περισσότερες πληροφορίες εδώ.

Εδώ θα βρείτε την αγγλική έκδοση του βιβλίου, την οποία συνιστώ ειδικά στις φοιτήτριες και τους φοιτητές μου:

New framework for sovereign defaults

Financial Times
August 28, 2014

More than 400 of the world’s largest banks, investors and debt issuers have agreed a plan for dealing with financially stricken countries and their creditors, in a bid to prevent a repeat of the wrangling that has pushed Argentina into default.

After months of talks convened by the US Treasury in the wake of Greece’s restructuring, global debt experts will on Friday unveil a new framework that could transform the relationship between critically indebted nations and lenders.

Lawsuits filed by creditors against defaulting governments have doubled over the last decade and the changes come at a time when levels of sovereign debt have risen to record highs around the world in the wake of the financial crisis.

The fallout from recent defaults reignited calls for an international bankruptcy court, but market participants and Washington authorities favour a voluntary response rather than new statutory mechanisms.

The International Capital Market Association, whose members include banks, investors and debt issuers, has created fresh clauses for inclusion in sovereign debt contracts that will give countries the option to bind all investors to decisions agreed by the majority.

More

Greek Stock Recovery Fades as Europe Turmoil Flattens ASE

Bloomberg
August 19, 2014

The curtain is coming down on Greece’s star turn with international equity investors.

Among the best-performing Europe gauges in 2013 after the government carried out the world’s biggest-ever debt restructuring, Greece’s ASE Index has become one of the worst, slumping 21 percent as lenders from Piraeus Bank SA to Eurobank Ergasias SA tumbled. Drops are trimming returns that approached 200 percent starting in June 2012 amid investments from hedge funds such as Paulson & Co. and Third Point LLC.

Equities with valuations triple the rest of Europe have come too far to be justified by an economy that is poised to emerge from a six-year recession, says Peter Garnry, head of equity strategy at Saxo Bank A/S. Investors are looking elsewhere in emerging markets for bargains as sanctions hitting Russia, Greece’s biggest trading partner, disrupt businesses.

“Greece was the trade last year, but I don’t think it’ll be the trade next year,” Garnry said in a phone interview from Hellerup, Denmark. “Investors looking for good returns should look elsewhere.”

More

Greece's Recession Eases in Second Quarter

by Stelios Bouras & Alkman Granitsas

Wall Street Journal
August 13, 2014

Greece's battered economy is poised to emerge from a six-year recession in coming months after data released Wednesday suggested that the economy grew on a quarterly basis for the first time since the start of the European debt crisis in early 2010.

Figures from the Hellenic Statistical Authority showed the recession eased sharply in the second quarter of the year with gross domestic product contracting at an annual pace of 0.2%, down sharply from a revised 1.1% drop in the January to March period.

The figure was better than expected, with most economists forecasting a drop of around 0.5% in the second quarter.

"We are seeing some indicators that the domestic demand is stabilizing faster than expected. Also net exports, particularly, tourism helped as well," said Nikos Magginas, senior economist at National Bank of Greece. "In any case, the trend is clear, the economy is stabilizing."

On a seasonally-adjusted quarterly basis, the second quarter data indicates that the economy expanded by between 0.4% to 0.7% compared with the first three months of the year—marking the first growth in 17 consecutive quarters—according to estimates put together by economists. The Greek statistics office doesn't provide quarterly data.

It is a significant step for an economy that has shrunk roughly 25% since its peak in mid-2008 on austerity measures demanded by international creditors in exchange for financial aid worth €240 billion ($320.74 billion).

More

Christoph Paulus, "A Debt Restructuring Mechanism for Sovereigns: Do we need a legal procedure?"

C.H. Beck / Hart / Nomos
July 2014

The Eurozone crisis which started in spring 2010 as a Greek budget crisis has alerted Europeans that the issue of defaulting sovereigns is not one reserved just for the poor and poorest countries on this globe. The crisis painfully amplified that developed countries, too, might be hit by this phenomenon. To be sure, this insight is far from novel - the history of defaulting states reaches back into history for at least two millennia. And yet, lawyers have surprisingly abstained more or less completely from discussing this subject and developing possible solutions. Beginning with the Argentina crisis in 2001, this neglect began to vanish to a certain degree and this movement got some momentum in 2010 by the Eurozone crisis.

The present book collects contributions from authors most of whom have participated in a conference on this issue in January 2012 at the Humboldt-Universität zu Berlin. The presentations, thus, provide a unique overview of the present discussion both from an economic and legal perspective.

Dr Christoph Paulus is professor at the Humboldt-Universität, Berlin. The authors are internationally reputed experts in their fields and are globally renowned for their expertise particularly in the field of defaulting sovereigns.

Greece's Older Men May Never Work Again

by Matina Stevis

Wall Street Journal
August 8, 2014

Most weekdays, Thanassis Tziombras, a 50-year-old worker at the shipbuilding zone here at the main Greek port of Piraeus, is up before dawn and out looking for work by 6 a.m.

Some 40 minutes away, in the posh Athens suburb of Psychico, Constantinos Tsimas, a 54-year-old U.S.-educated marketing consultant, wakes up to another day of working the phones and emails seeking clients.

There is a social gulf between these two men, but they are united in one thing: the financial and psychological struggle that comes with being older and unemployed in a country where the economy has shrunk by almost a quarter in six years.

Greece's economy has taken such a brutal beating that it is in a category apart from other European countries suffering through the recession. Where Greece lost some 25% of its economic output, Spain lost about 6%. Experts say that, even as the Greek economy begins to recover, the shock has been so severe that older workers are unlikely to ever hold full-time jobs again.

Unlike in other parts of Europe, Greek reforms have largely removed provisions that protected older workers. In Spain and Italy labor-market regulations favoring baby-boomers over their children are still largely in place, entrenching the so-called two-tier labor market. But in Greece, everyone seeking work largely faces similarly poor odds, said Raymond Torres, head of research at the International Labor Organization, the United Nations labor agency.

More