Τα παθήματα και τα μαθήματα

του Στάθη Καλύβα

Καθημερινή
2 Οκτωβρίου 2011

Στα πράγματα που μου έκαναν μεγάλη εντύπωση όταν πρωτοπήγα στην Αμερική πριν από κάμποσα χρόνια, συμπεριλαμβάνω και την «ανακάλυψη» μιας ευρύτατα διαδεδομένης αίσθησης που συνέδεε φόρους και δημόσιες δαπάνες. Θυμάμαι χαρακτηριστικά έναν δημοτικό εργάτη σε μια από τις πρώτες βόλτες που είχα κάνει στο πάρκο της γειτονιάς, να μου δηλώνει μεταξύ αστείου και σοβαρού: «your tax dollars at work» (δηλαδή, δουλεύουν οι φόροι σου). Ηταν κάτι το καινούργιο για μένα, γιατί είχα ώς τότε αφελώς την αίσθηση πως η σχέση φόρων και δαπανών δεν είχε πρακτική, καθημερινή υπόσταση. Ως φοιτητής π.χ. θεωρούσα πως ήταν δικαίωμά μου να αδιαφορώ για τις κτιριακές εγκαταστάσεις του ελληνικού πανεπιστημίου, γιατί το κράτος είχε την υποχρέωση να επισκευάζει τις φθορές που προκαλούσαμε. Τώρα, το πώς θα έβρισκε το κράτος τους αναγκαίους πόρους, δεν ήταν κάτι που με απασχολούσε ιδιαίτερα.

Η αφέλεια αυτή ήταν εν μέρει προϊόν της ηλικίας: όταν δεν πληρώνεις φόρους, δύσκολα προβληματίζεσαι για τη διαχείριση των δημόσιων δαπανών. Αντανακλούσε, όμως, και μια ευρύτατα διαδεδομένη αντίληψη στη χώρα μας, σύμφωνα με την οποία το κράτος γίνεται αντιληπτό ως ένας αυτοδύναμος παροχέας αγαθών και υπηρεσιών. Πράγματι, μολονότι η κλοπή του δημοσίου χρήματος πάντοτε ενοχλούσε, δεν συνέβαινε το ίδιο με την απλόχερη διάθεσή του. Το παράδειγμα των Ολυμπιακών Αγώνων είναι ίσως ακραίο, αλλά σε καμία περίπτωση δεν αποτελεί εξαίρεση. Ρίζωσε μ’ άλλα λόγια στην κοινωνία μια αντίληψη που αντιμετώπιζε τις δημόσιες δαπάνες ως ένα μέγεθος εντελώς αποκομμένο και άσχετο από την φορολόγηση των πολιτών.

Αναμφίβολα, η στάση αυτή δεν ήταν καθόλου άσχετη ούτε με την εκτεταμένη φοροδιαφυγή ούτε με τις πηγές των πόρων. Δουλειά του κράτους ήταν ο εντοπισμός των πόρων (με έμφαση στα ευρωπαϊκά κονδύλια και τον φθηνό δανεισμό) και δουλειά των πολιτών η ατομική και συλλογική «απορρόφησή» τους - μια χαρακτηριστική λέξη της πρόσφατης περιόδου της Ιστορίας μας. Από κει ξεπήδησε και η λογική του «δώσε και μένα μπάρμπα» που κυριάρχησε ώς τώρα.

Περισσότερα