Οι δύο δρόμοι

του Στάθη Ν. Καλύβα

Καθημερινή
2 Σεπτεμβρίου 2012

Κεντρική θέση στην ιστορία της μεταπολίτευσης κατέχει ο τρόπος με τον οποίο αναπτύχθηκε η σχέση κράτους και κοινωνίας. Πρόκειται για μια σχέση που βασίστηκε στο συνδυασμό τριών στοιχείων: στην ενθάρρυνση της λεηλασίας του δημόσιου πλούτου, στην απρόσκοπτη παρεμπόδιση της εφαρμογής των νόμων και στην προσδοκία της απλόχερης παροχής δημοσίων υπηρεσιών και αγαθών. Για να περιγράψουν τη σχέση αυτή εύληπτα και συνοπτικά, οι ιστορικοί του μέλλοντος ίσως χρησιμοποιήσουν τον όρο «κράτος α λα καρτ».

Η λειτουργία της κρατικής εξουσίας υπήρξε «α λα καρτ» γιατί καθόριζε τις υποχρεώσεις και τα δικαιώματα των πολιτών όχι με γενικούς κανόνες, αλλά με κριτήριο τις ιδιαίτερες απαιτήσεις και διαθέσεις τους. Οι πολίτες με τη σειρά τους απαιτούσαν συνεχώς παρεμβάσεις από το κράτος, μολονότι υπονόμευαν με τις πράξεις τους τη δυνατότητά του να παρεμβαίνει αποτελεσματικά. Η απαίτηση αυτή είχε, μάλιστα, τον χαρακτήρα του αυτονόητου και η τεράστια αντίφαση που εμπεριείχε δεν γινόταν καν αντιληπτή. Σύνθημα της φιλοσοφίας αυτής, μια κραυγή: «Πού είναι το κράτος;»

Τα τρία αυτά στοιχεία είναι αναπόσπαστα συνδεδεμένα μεταξύ τους. Η λεηλασία του κρατικού πλούτου δομήθηκε πάνω σε μια σιωπηρή τριμερή συμφωνία: ανθρώπων απ’ όλα ανεξαιρέτως τα κοινωνικά στρώματα, πολιτικών κομμάτων και ΜΜΕ. Μόνο έτσι μπορεί να ερμηνευθεί ο απίστευτος αριθμός των πλαστών συντάξεων και η ευκολία με την οποία οργανώθηκε η απάτη. Βέβαια, η δυναμική διεκδίκηση γενικών δικαιωμάτων και ειδικών προνομίων αποτελεί εγγενές στοιχείο της πολιτικής και όχι ελληνική ιδιαιτερότητα. Σύμφωνα με τον γνωστό αφορισμό του Harold Lasswell, «πολιτική είναι το ποιος παίρνει τι, πότε και πώς». Ομως, στις οργανωμένες κοινωνίες, η διεκδίκηση αυτή γίνεται μέσα στο πλαίσιο θεσμοθετημένων κανόνων, με αυστηρές κυρώσεις για όσους επιχειρούν την παράκαμψή τους. Στην Ελλάδα, αντίθετα, η παρεμπόδιση της εφαρμογής των νόμων έλαβε μορφή κυρίαρχης ιδεολογίας, βρίσκοντας στήριξη σε μια αριστερόστροφη αντίληψη που ερμήνευε την οποιαδήποτε διεκδίκηση ως επαναστατική πράξη. Πρόκειται για μιαν αντίληψη που καλλιεργήθηκε αρχικά στα φοιτητικά αμφιθέατρα, για να γίνει σιγά σιγά κομμάτι της εθνικής συνείδησης χάρη στην ακάματη δραστηριότητα κρατικοδίαιτων διανοουμένων, καλλιτεχνών και δημοσιογράφων.

Περισσότερα